Bankomaty i terminale POS a odpowiedzialność banku.

Co zrobić kiedy bankomat lub terminal POS odmawia realizacji transakcji?

Bank odpowiada za odmowę realizacji transakcji w bankomacie lub terminalu elektronicznym. Konsument ma zatem prawo do skorzystania z prawa do żądania od banku naprawienia szkody wynikłej z odmowy realizacji transakcji (niepodjęcia środków z konta). Konsumenci nie powinni rezygnować z jakichkolwiek roszczeń związanych z nienależytym wykonaniem zobowiązania banku. Od przedsiębiorcy wymaga się bowiem wysokiego poziomu świadczonych usług. W razie awarii bankomatu lub terminalu można żądać naprawienia szkody polegającej np. na pobraniu prowizji przez inny bankomat. Naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (utracone korzyści).

A co z odmową akceptacji karty przez punkt handlowo–usługowy lub nieprawidłowe przeprowadzenie transakcji przez taki punkt?

Przez umowę o kartę płatniczą bank zobowiązuje się wobec posiadacza karty do rozliczania operacji dokonanych przy użyciu karty płatniczej, a posiadacz zobowiązuje się do zapłaty kwot operacji wraz z należnymi wydawcy kwotami opłat i prowizji lub do spłaty swoich zobowiązań na rachunek wskazany przez wydawcę. Zawierając umowę o kartę płatniczą konsument ma więc prawo oczekiwać, że dokonywane przez niego przy użyciu karty transakcje zostaną rozliczone prawidłowo i nie będzie narażony na nieuzasadnioną odmowę akceptacji karty lub wypłaty środków w bankomacie.  

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał, że zapis o treści:

"Bank nie ponosi odpowiedzialności za odmowę realizacji transakcji w bankomacie lub terminalu elektronicznym POS"

stanowi niedozwolone postanowienie umowne, bowiem kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Zgodnie z Kodeksem cywilnym dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zakres tej odpowiedzialność można rozszerzyć albo ograniczyć, ale niedopuszczalne jest zastrzeżenie, że dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną wierzycielowi umyślnie. Bank narzucając arbitralnie wzorzec umowny w którym odstępuje od uregulowania kodeksowego na niekorzyść konsumentów, powoduje uszczerbek w ich interesie. Wyłączając odpowiedzialność za odmowę realizacji transakcji w bankomacie lub terminalu elektronicznym, bezsprzecznie narusza normy dobrych obyczajów. Na podstawie takiego postanowienia, konsument nie będzie miał prawa do żądania od pozwanego naprawienia szkody wynikłej z odmowy realizacji transakcji, a powinien je mieć. Tymczasem, w sytuacji gdy odmowa realizacji transakcji jest wynikiem nienależytego wykonania zobowiązania przez pozwanego, konsument winien mieć prawo do skorzystania z prawa do naprawienia szkody poniesionej na skutek odmowy realizacji transakcji.Podany zapis wyłącza jednak jakąkolwiek odpowiedzialność banku w przypadku odmowy realizacji transakcji w bankomacie lub terminalu elektronicznym. Jest to niezgodne z ogólnie obowiązującymi przepisami prawa cywilnego, normującymi zasady odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Prowadzi ono do wyłączenia odpowiedzialności banku wobec konsumentów za nienależyte wykonanie zobowiązania i tym samym wyłącza możliwość dochodzenia przez nich roszczeń wynikających z tego tytułu. Bank przerzucił w ten sposób na konsumentów ryzyko gospodarcze związanego z prowadzoną działalnością, polegającą na ponoszeniu ewentualnej odpowiedzialności z tytułu wadliwego działania systemu odpowiedzialnego za realizowanie transakcji drogą elektroniczną. Takie wyłączenie odpowiedzialności banku jest całkowicie nieuprawnione. Wprowadza się konsumentów w ten sposób w błąd co do faktycznego zakresu odpowiedzialności banku, a konsumenci mogą przez to rezygnować z jakichkolwiek roszczeń związanych z nienależytym wykonaniem zobowiązania przez bank. Konsument staje się  zdezinformowany co do przysługujących mu uprawnień a bank zmierza do wykorzystania jego niewiedzy.

Między przedsiębiorcą a konsumentem muszą występować normy dobrych obyczajów. Do obowiązków przedsiębiorcy, jako profesjonalisty, należy formułowanie postanowień umownych w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla konsumenta, przede wszystkim zaś w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami prawa. Od przedsiębiorcy wymaga się wysokiego poziomu świadczonych usług oraz stosowania takich zapisów, aby dla zwykłego konsumenta były one jasne, czytelne i proste. Postanowienia umowne muszą zabezpieczać interes konsumenta i odwzorowywać przysługujące mu uprawnienia. Nie stosuje się w tym wypadku zasady „nieznajomość prawa szkodzi”,  ponieważ uznaje się, że konsument nie musi znać prawa.

Wyłączenie odpowiedzialności za odmowę realizacji transakcji w bankomacie lub terminalu elektronicznym narusza zasady prawa i stanowi nadużywanie przez bank uprzywilejowanej pozycji kontraktowej jako profesjonalisty liczącego właśnie na brak świadomości prawnej konsumenta. Bank odpowiada wobec konsumenta za szkodę rzeczywiście poniesioną oraz utracone korzyści.

SOKiK sygn., akt XVII AmC 5165/11

Joanna Gaik