Uchylenie się od skutków oświadczenia woli.

Wielu z nas spotkało się w życiu z sytuacją, kiedy dokonaliśmy jakiejś czynności pod wpływem błędnego przeświadczenia, co do danych okoliczności. Wówczas pierwsze co chcemy zrobić, to "odwołać" daną czynność, cofnąć jej skutki – twierdząc, że "to nie moja wina" albo "gdybym wiedział, to bym tak nie zrobił". Kodeks cywilny (dalej: k.c.) przewiduje kilka sytuacji, w których będzie można uchylić się od skutków złożenia swojego oświadczenia woli. W pewnych przypadkach oświadczenie takie będzie nawet nieważne. Koniecznym jest jednak zaistnienie wskazanych przez Kodeks tzw. wad oświadczenia woli.

Z wadliwością oświadczenia woli mamy do czynienia w sytuacji, jeśli oświadczenie złożone było:

- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli,
- jedynie dla pozoru, w dodatku za zgodą drugiej strony na dokonanie czynności pozornej,
- pod wpływem błędu,
- na skutek podstępu,
- jako zniekształcone przez osobę, którą posłużono się do jego złożenia,
- pod wpływem bezprawnej groźby.

W zależności od rodzaju wady, różne są przesłanki uchylenia się od skutków złożenia wadliwego oświadczenia woli. I tak, oświadczenie pozorne jest nieważne, chyba że na jego mocy osoba trzecia nabyła prawo lub została zwolniona z obowiązku. Ten sam skutek nieważności ma oświadczenie złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Gdy natomiast oświadczono coś pod wpływem grożby, można się od tego uchylić, tylko jeśli groźba wywołała uzasadnioną obawę iż osobie, której grożono lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Przy składaniu oświadczenia pod wpływem błędu, można powoływać się tylko na tzw. błąd istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Jeżeli mamy jednak do czynienia z podstępnym działaniem drugiej strony, błędu składającego oświadczenie nie musi cechować "istotność". W przypadku zaś, gdy błędne oświadczenie było złożone innej osobie, dodatkowo musi to być błąd wywołany przez tę osobę lub mogła ona z łatwością zauważyć błąd osoby składającej oświadczenie. Z kolei złożenie oświadczenia przez posłańca ma ten sam skutek, co złożenie oświadczenia pod wpływem blędu.

Jeśli dana wada oświadczenia woli, jak w przypadku pozorności i braku świadomości lub swobody, skutkuje nieważnością czynności – nie jest potrzebne skladanie żadnego oświadczenia. Jeśli natomiast, jak w przypadku błędu lub grożby, Kodeks przewiduje możliwość uchylenia się od skutków złożonego pod wpływem wady oświadczenia, uchylenie się następuje przez złożenie kolejnego oświadczenia – o uchyleniu się od skutków tego pierwszego. Warto mieć jednak na uwadze, że możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia jest ograniczona terminem. Jeśli mamy do czynienia z błędem – nie można uchylić się od oświadczenia zlożonego pod jego wpływem po upływie roku od wykrycia błędu. Gdy wadliwość oświadczenia została wywołana groźbą – możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia istnieje w okresie jednego roku, liczonego odkąd ustał stan obawy, będący skutkiem groźby.

Karolina Wąsikowska