TK: zakaz pobierania "opłat półkowych" zgodny z zasadą swobody gospodarczej.

16 października br. Trybunał Konstytucyjny orzekł w sprawie zgodności art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503, ze zm.)z przepisami art. 20 w związku z art.22. W pozostałym zakresie umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Przepis, który był przedmiotem rozpoznania jego konstytucyjności przez Trybunał zakazuje coraz powszechniejszej praktyki stosowanej przez duże sklepy wielobranżowe pobierania opłat od dostawców za samo wejście do sieci, za reklamę i promocję towarów, za miejsce ekspozycji towarów oraz za wprowadzenie towaru do sieci informatycznej. Jak podkreślił warszawski Sąd Apelacyjny w wyroku z 28 października 2011 r. (VI ACa 392/11, LexPolonica nr 3029433), art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. „dotyczy w szczególności relacji występujących pomiędzy dostawcami towaru a właścicielami dużych obiektów handlowych czy też przedsiębiorcami prowadzącymi handel sieciowy, cechującymi się znaczącą pozycją na rynku handlu detalicznego. Czyn nieuczciwej konkurencji polegający na pobieraniu innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży prowadzi do uzyskiwania przez sprzedawców detalicznych nie tylko zysku wynikającego z narzuconej marży, ale także dodatkowych dochodów kosztem dostawców, którzy zmuszeni są rezygnować ze znacznej części swoich dochodów związanych z dostarczeniem towarów”. Opłaty żądane od dostawców były w szczególności nazywane następująco: „rabaty na rachunku”, „bonusy od obrotów kwartalne i roczne”, „bonusy na wzrost obrotu”, „rabaty na otwarcie” czy opłaty „za usługi marketingowe i reklamowe” (tak C. Banasiński, M. Bychowska, Utrudnianie…, s. 13), „usługi logistyczne”, „opłata za obecność towaru” i inne (por. D. du Cane, Obecny stan prawa…, s. 113 i n.).

Skarżąca będąca spółką, która zarządza dużą siecią supermarketów w Polsce, podważała konstytucyjność wspomnianego przepisu, który w konsekwencji prowadzi do uznania takiego zobowiązania do opłacania innych niż marża opłat za niezgodne z ustawą, a w związku z tym jest nieważny na mocy art. 58 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U z1964 r. nr 16 poz. 93 ze zm. dalej jako „kc”). Jako nieważny, zapis umowny był podstawą roszczeń o nienależne świadczenie kierowanych przeciwko spółce. Zdaniem skarżącego taki stan prawny jest niezgodny z zasadami swobody gospodarczej, które są podstawą dla ustroju wolnorynkowej gospodarki, zagwarantowanej przez przepisy ustawy zasadniczej. Ponadto, nie da się pogodzić ustalonych w ustawie o nieuczciwej konkurencji ograniczeń dla wolności kontraktowej z generalną regułą prawa cywilnego wyrażoną w art. 351¹ kc.

Spółka skarżyła również przepisy ustawy o nieuczciwej konkurencji jako niezgodny z gwarancją wolności z art. 31 Konstytucji RP, jednak Trybunał nie zajął się ta kwestią powołując się na art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. ze zm.) uznając, że jest to zbędne.

W doktrynie podkreśla się, że nie każdy przypadek pobierania opłat innych niż marża handlowa powinien stanowić czyn nieuczciwej konkurencji. Będzie to w szczególności dotyczyło przypadku, w którym przedsiębiorca godzący się na takie warunki umowy mógłby oferowany towar zbyć w takiej samej ilości innym przedsiębiorcom, jednakże wybrał przedsiębiorcę żądającego opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży - jeżeli per saldo ostatnio wskazana sprzedaż jest dla niego ekonomicznie bardziej opłacalna. W doktrynie wypowiedziano jednak również pogląd przeciwny, wedle którego dla identyfikacji czynu objętego hipotezą art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. bez znaczenia jest, czy towary można było zbyć innemu przedsiębiorcy, a także - czy dana transakcja byłaby bardziej lub mniej opłacalna (tak C. Banasiński, M. Bychowska, Utrudnianie…, s. 13). Orzecznictwo sądów do tej pory również nie było jednolite, jednak zdaje się przeważać pogląd, że każdy przypadek należy oceniać osobno bowiem czasem dodatkowe świadczenia, których przyjęcie leży w interesie dostawcy, nie stanowią deliktu „utrudniania dostępu do rynku”.

Patryk Hatak