Zatrudnianie młodocianego na podstawie prawa pracy.

Na wstępie należy wskazać, że młodocianym zgodnie z przepisami Kodeksu pracy (k.p.) jest osoba, która ukończyła lat 16, ale nie ukończyła 18 roku życia. Tym samym, zatrudnianie osób, które nie ukończyły 16 roku życia jest zabronione. Złamanie tego zakazu stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zawarte w art. 281 k.p. i podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 15 maja 1972r. (sygn. akt III CRN 83/72), umowa o pracę zawarta z młodocianym poniżej 15 roku życia jest nieważna. Natomiast, młodociany – pracownik powinien być traktowany tak jak pracownik skutecznie zatrudniony w zakresie uprawnień pracowniczych.

Przepisy prawa pracy zawierają kilka szczególnych zasad w zakresie zatrudniania młodocianych. Po pierwsze, młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. Po drugie, można zatrudniać tylko młodocianych, którzy ukończyli co najmniej gimnazjum oraz przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Natomiast, ustawa wprost wskazuje, że wyjątki od powyższych zasad oraz od ogólnej regulacji dotyczącej zatrudniania młodocianych poniżej 16 roku życia, może wprowadzić Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej  w drodze rozporządzenia.

Możliwość zatrudnienia  młodocianych należy rozpatrywać w trojaki sposób.

Po pierwsze, zatrudnienie młodocianych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, do którego będą mieć zastosowanie przepisy dotyczące umowy o pracę na czas nieokreślony z pewnymi szczególnymi regulacjami. Poza podstawowymi regulacjami, umowa o pracę z młodocianym powinna zawierać informacje dotyczące:

- rodzaj przygotowania zawodowego, tzn. nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy,

- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,

- sposób dokształcania teoretycznego,

- wysokość wynagrodzenia.

Szczegółowe regulacje będą dotyczyć możliwości rozwiązania tej umowy o pracę. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy:

- młodociany nie wypełnia obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych,

- ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,

- reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania  zawodowego,

- stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.

W tym miejscu, konieczne jest przytoczenie uchwały Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 7 grudnia 1988r. (sygn. akt III PZP 32/88), która stanowi, że: „zobowiązanie się młodocianego zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego do przepracowania oznaczonego okresu po ukończeniu tego przygotowania i do zwrotu zakładowi pracy kosztów przygotowania zawodowego w razie rozwiązania przez niego umowy przed upływem tego okresu jest nieważne”.

Po drugie, młodocianego można zatrudniać w ramach dokształcania się. Na młodocianym ciąży obowiązek dokształcania się do ukończenia 18 roku życia. W zakresie dokształcania się, pracodawca jest zobowiązany zwolnić młodocianego, na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych.

Po trzecie, młodociany może zostać zatrudniony w innym celu niż przygotowanie zawodowe, a mianowicie na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu prac lekkich. Warunkiem koniecznym jest, żeby praca lekka nie powodowała zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego, a także nie może mu utrudniać wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz prac lekkich ustalany jest indywidualnie przez pracodawcę, który umieszcza je w regulaminie pracy lub w innym osobnym akcie, po wcześniejszym uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy oraz po zatwierdzeniu przez właściwego inspektora pracy. W odmienny sposób został uregulowany tygodniowy wymiar czasu pracy. W czasie odbywania zajęć szkolnych, tygodniowy wymiar czasu pracy nie może być 12 godzin, a w dniu odbywania zajęć szkolnych, młodociany nie może pracować dłużej niż 2 godziny. W okresie ferii zimowych wymiar czasu pracy określany jest odmiennie, ponieważ dzienny wymiar czasu pracy nie może przekroczyć 7 godzin na dobę oraz 35 godzin w tygodniu. Natomiast, w stosunku do młodocianego do 16 roku życia, dobowy wymiar czasu pracy nie może przekroczyć 6 godzin.

Warto wskazać, że powyższe ograniczenia czasu pracy nie znajdują zastosowania tak jak ma to miejsce przy zatrudnianiu pełnoletnich pracowników w odniesieniu do konkretnego pracodawcy, tylko w odniesieniu do pracownika. Tym samym, powyższe ograniczenia czasu pracy obowiązują nawet wtedy, gdy młodociany świadczy pracę u więcej niż jednego pracodawcy.

Ponadto, w stosunku do młodocianego odmiennie jest uregulowany wymiar czasu pracy, praca w godzinach nadliczbowych, w godzinach nocnych czy wymiar urlopu wypoczynkowego.

Podsumowując, co do zasady, w systemie prawa polskiego istnieje zakaz wykonywania pracy przez młodocianych poniżej 16 roku życia. Jednocześnie, ustawodawca stworzył warunki dla osób pomiędzy 16 a 18 rokiem życia, które pozwolą im nie tylko podjąć zatrudnienie w ramach przygotowania zawodowego czy przy wykonywaniu prac lekkich, ale także kontynuować naukę szkolną, dzięki czemu mają możliwość zdobycia niezbędnego wykształcenia. 

Agnieszka Dachowska