Kiedy można nabyć rzecz od osoby nieuprawnionej?

Niemal każego dnia dokonujemy szeregu transakcji, z których wiele zawierane jest wręcz „machinalnie”, jak np. zakup produktów spożywczych. Są jednak sytuacje, kiedy nabywając daną rzecz (nie analizujemy w tym przypadku nieruchomości, a jedynie rzeczy ruchome) może się zdarzyć tak, że druga strona nie jest w ogóle uprawniona do rozporządzania nią, ponieważ albo nie jest jej właścicielem albo nie jest do tego upoważniona przez osobę uprawnioną do rozdysponowania rzeczą. Czy w tym wypadku, kiedy nabywamy rzecz od osoby, która nie jest jej właścicielem, dojdzie w ogóle do nabycia?

Zgodnie z regulacją art. 169 § 1 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) -  „jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze". Przepis ten statuuje trzy warunki skutecznego nabycia takiej rzeczy, a są to 1) rozporządzenie rzeczą przez zbywcę, 2) wydanie rzeczy oraz 3) objęcie w posiadanie przez  nabywcę. Moment rozporządzenia rzeczą często pokrywa się z momentem jej wydania, ale może być też tak, że rozporządzenie (czyli z reguły dokonanie czynności prawnej prowadzącej do zbycia, ewentualnie obciążenia lub utraty rzeczy) – najczęściej zawarcie umowy przenoszącej własność -  następuje wcześniej niż  jej wydanie. Pojęcia wydania nie można z kolei utożsamiać tylko z przeniesieniem posiadania, mimo iż zazwyczaj następuje to w tym samym czasie. W kwestii tego, co właściwie stanowi wydanie rzeczy, wypowiedział się nawet Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 lipca 1999 r., sygn. akt: II CKN 552/98, gdzie wskazał, że co prawda odbiór rzeczy jest skorelowany z jej wydaniem, są to jednak osobne czynności. Zdaniem SN pod pojęciem wydania rzeczy należy rozumieć również samo zapewnienie kupującemu możności odebrania nabytej rzeczy, która została realnie zaofiarowana, niezależnie od tego, czy kupujący rzeczywiście przejął rzecz do swojej dyspozycji. Czas wydania rzeczy i objęcia jej w posiadanie przez nabywcę będą rozdzielone jeśli wydanie będzie obejmować nie samą rzecz będącą przedmiotem rozporządzenia, a dokumenty umożliwiające rozporządzanie nią, lub środki dające nad nią faktyczne władztwo. Dla skutecznego nabycia własności od osoby nieuprawnionej muszą być jednak spełnione wszystkie trzy omawiane przesłanki. Co również niezmiernie istotne, jeśli mimo wystąpienia rozporządzenia, wydania i objęcia w posiadanie okaże się, że czynność rozporządzająca rzeczą była faktycznie nieważna – nie możemy powołać się na nabycie rzeczy na podstawie art. 169 § 1 k.c. Decydującą okolicznością dla nabycia jest również dobra wiara nabywcy. Jako, iż jest ona warunkiem koniecznym nabycia, nie można nabyć rzeczy od osoby nieuprawnionej będąc w złej wierze, czyli wiedząc o tym, że osoba ta nie jest uprawniona do rozporządzania rzeczą lub mogąc z łatwością się o tym dowiedzieć. Wyjątkową przezorność w powoływaniu się na dobrą wiarę należy jednak zachować przy kupowaniu używanego samochodu. Jest to o tyle znaczące, że w kwestii tej wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 30 marca 1992 r., sygn. akt: III CZP 18/92, nadając tej uchwale jednocześnie moc zasady prawnej. SN stwierdził wówczas, że "nabywca używanego samochodu powinien zachować stosownie do okoliczności – zwłaszcza, gdy zbywca nie jest osobą zajmującą się zawodowo obrotem samochodami – szczególną ostrożność w celu upewnienia się, czy samochód nie pochodzi z kradzieży".

Szczególną sytuacją w stosunku do powyższego, jest sytuacja, kiedy rzecz została zgubiona, skradziona lub utracona przez właściciela w inny  sposób. Te przypadki reguluje bowiem art. 169 § 2 k.c., zgodnie z którym, jeśli rzecz zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem tego trzyletniego terminu od jej utraty przez właściciela. Do tego momentu, rzecz pozostaje własnością osoby, mającej do niej tytuł prawny i nie dojdzie do przeniesienia własności. Mimo podobieństwa, wskazany termin nie stanowi zasiedzenia rzeczy, a szczególny termin, po upływie którego własność przechodzi na nabywcę. Co jednak istotne, dla skutecznego przejścia własności także powinny zostać spełnione przesłanki z § 1 art. 169, a więc również dobra wiara nabywcy. Co więcej, dobra wiara wymagana jest przez cały trzyletni okres. Warto jednak wskazać, że ograniczenie terminem nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego. 

Karolina Wąsikwoska