Zatarcie skazania

Skazanie za przestępstwo, oprócz konsekwencji w postaci wymierzenia kary (ewentualnie zastosowania środków karnych lub środków zabezpieczających, a w każdym razie - ustalenia odpowiedzialności karnoprawnej sprawcy), pociąga za sobą także ten skutek, że informacje dotyczące osoby skazanej oraz tego, za jaki czyn został skazany i jakie konsekwencje karnoprawne zostały orzeczone, zostają ujawnione w Krajowym Rejestrze Karnym.

Dane te nie widnieją jednak w KRK przez „wieczność”, prowadziłoby to bowiem do niemożności pełnej społecznej readaptacji sprawcy. Takie podejście stałoby w sprzeczności z prewencyjnym (tj. zapobiegawczym) celem, jakie stawia się prawu karnemu. Zgodnie z treścią art. 106 kodeksu karnego (dalej: k.k.) „z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych”. Ma to ten skutek, że sprawca zaczyna funkcjonować w społeczeństwie jako osoba niekarana i nikt nie ma prawa twierdzić inaczej. To, że dana osoba była skazana, ale skazanie uległo zatarciu, może zachować ta osoba zachować do swojej wyłącznej wiadomości i nie musi tego ujawniać. Sam fakt uprzedniego popełnienia przestępstwa nie powinien zaś nieść dla osoby, której skazanie uległo zatarciu żadnych negatywnych konsekwencji. Z uwagi na to, że w wielu wypadkach, głównie związanych z uzyskaniem zatrudnienia, wymaga się od osoby przedstawienia zaświadczenia o niekaralności, warto wiedzieć, kiedy dokładnie skazanie ulega zatarciu i kiedy możemy takie zaświadczenie uzyskać. Uregulowanie tej kwestii wykazuje natomiast zróżnicowanie w zależności od zapadłego w sprawie orzeczenia.

Zgodnie z art. 107 k.k., w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności  (która może być orzeczona na okres od miesiąca do maks. 15 lat) lub na karę 25 lat pozbawienia wolności, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 10 lat od momentu wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Warto mieć jednak na uwadze, że jeśli orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze poniżej 3 lat, a skazany przestrzegał porządku prawnego w ciągu 5 lat od momentu, od którego zaczyna bieg czas umożliwiający zatarcie skazania – sprawca może złożyć wniosek o wcześniejsze zatarcie skazania z upływem wskazanego 5 letniego terminu.  

Co dość paradoksalne, zatarcie skazania następuje też w przypadku skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności i także wynosi 10 lat, z tym, że nie od wykonania kary a uznania jej za wykonaną. Chodzi tu bowiem o wypadek, kiedy doszło do warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania kary, które przy dożywotnim pozbawieniu wolności może nastąpić po 15 latach. W sytuacji darowania kary dożywotniego pozbawienia wolności lub przedawnienia jej wykonania nie mamy natomiast wątpliwości co do zasadności zatarcia skazania.

Jeśli chodzi o skazanie na karę grzywny albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje  z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania, jednak na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat.

Często mamy jednak do czynienia w polskiej procedurze karnej ze stosowaniem przez sądy instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary – co również wpływa na okres zatarcia skazania. Stosownie do dyspozycji art. 76 k.k. skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. W przypadku gdy próba przebiegnie jednak negatywnie, dojdzie do wymierzenia orzeczonej kary, a zatem będziemy mieli do czynienia z powrotem z warunkami ogólnymi dot. biegu okresu zatarcia, określonymi wyżej.

Zdarza się także, że sąd odstępuje zupełnie od wymierzenia kary –  wówczas zatarcie skazania nastąpi z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia w tej kwestii.

Powyżej określono terminy zatarcia skazania dla kar w ścisłym rozumieniu, jakie przyjmuje Kodeks karny. Zgodnie z art. 32 k.k. karami są: grzywna, ograniczenie wolności i pozbawienie wolności. Inne konsekwencje jakie sąd może orzec w wyroku skazującym, takie jak przykładowo pozbawienie praw publicznych, zakaz prowadzenia pojazdów, zakaz zajmowania określonego stanowiska, czy obowiązek naprawienia szkody (pełny katalog w art. 39 k.k.), nazwane są przez ustawę nie karami, a środkami karnymi. I one jednak powodują odpowiedni wpis o skazaniu w KRK, przez co i w tym wypadku konieczne było wskazanie przez ustawodawcę czasu, po upływie którego skazanie uważane będzie za niebyłe. I tak, zgodnie z art. 107 § 6 k.k. – Jeżeli orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania.

Z powyższego wynika jednoznacznie, że im łagodniejsza kara zostanie w stosunku do sprawcy orzeczona, tym krótszy będzie tym samym i okres zatarcia skazania. Istnieją jednak wyjątki, kiedy zatarcie skazania nie będzie w ogóle możliwe. Jeden z nich wyrażony jest wprost w art. 106a k.k., który piętnuje przestępstwa związane z pedofilią, stanowiąc, że „nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15”.  Istotnym wyjątkiem jest też sytuacja, kiedy dochodzi do orzeczenia środka karnego względem sprawcy dożywotnio. Wynika to pośrednio z przepisu art. 107 § 6 Kodeksu karnego.

Karolina Wąsikowska