Organizacje pozarządowe w postępowaniu cywilnym

Poza tym, że organizacje pozarządowe mogą występować w postępowaniu cywilnym na własną rzecz bez żadnych ograniczeń, jeżeli mają zdolność sadową albo z racji posiadania osobowości prawnej przyznanej przez ustawę, mogą one również wszcząć postępowanie na rzecz osoby trzeciej. W pewnych przypadkach ustawodawca pozwala im również brać udział w już toczącym się postępowaniu. Organizacje te można według Kodeksu postępowania cywilnego podzielić na kilka kategorii.

1) Organizacje pozarządowe chroniące prawa obywateli

Art. 8 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zm., dalej jako „kpc”) stanowi, iż „organizacje pozarządowe, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą dla ochrony praw obywateli, w wypadkach przewidzianych w ustawie, wszcząć postępowanie oraz wziąć udział w toczącym się postępowaniu.” Trzeba jednak pamiętać, że w zakresie swoich zadań statutowych a za zgodną osoby fizycznej (wyrażonej na piśmie) inicjacja postępowania lub przystąpienie do niego przez omawianą organizację jest możliwe jedynie w sprawach o:

- alimenty;

- ochronę środowiska;

-ochronę konsumentów;

-ochronę praw własności przemysłowej;

-ochronę równości oraz niedyskryminacji przez bezpodstawne bezpośrednie lub pośrednie zróżnicowanie praw i obowiązków obywateli.

2) Organizacje pozarządowe zrzeszające przedsiębiorców

Do kolejnej kategorii należą organizacje zrzeszające przedsiębiorców. Mogą one brać udział w postępowaniu lub wytoczyć powództwo w sprawie osoby trzeciej, jeżeli wyniknie spór z innym przedsiębiorcą o roszczenia wynikające z działalności gospodarczej. Jednakże zgodnie z art. 61 §3 kpc potrzebna jest tutaj zgoda przedsiębiorcy, która musi być wyrażona na piśmie, a ponadto przedsiębiorca powinien należeć do danej organizacji.

3) Organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony interesów konsumentów

W sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony, powództwo wytoczyć mogą organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów.  Mogą to być również organizacje zagraniczne. W tych sytuacjach ta specyficzna legitymacja organizacji jest uzasadniona słabszą pozycją konsumenta w stosunku do przedsiębiorcy, który zwykle skupia większy kapitał pieniężny i ludzki niż druga strona, przez co często próbuje on dominować w takich stosunkach. Aby wyrównać szanse w sporach tego typu, osoba fizyczna, która nie nabywa towaru w związku z wykonywaną przez siebie działalnością gospodarczą może zgłosić się o pomoc do organizacji działającej na rzecz ochrony jej interesów.

4) Organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony praw osób niepełnosprawnych lub ochrony praw człowieka

W każdym stadium postępowania o ubezwłasnowolnienie organizacja pozarządowa może do niego wstąpić zgodnie z treścią art. 546 §3 kpc oraz występować z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej za jej zgodą. Ustawodawca wymaga, aby w tym przypadku do zadań statutowych organizacji należała ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielenie pomocy takich osobom lub ochrona praw człowieka.

5) Organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony praw pracowników i osób ubezpieczonych

Ostatnią kategorią organizacji mających prawo do udziału w postępowaniu lub do jego wszczęcia na rzecz osoby trzeciej są organizacje, które w zakresie swoich zadań statutowych chronią interesy pracownika lub osoby ubezpieczonej w sprawach dotyczących prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.  Za zgodą zainteresowanego wyrażoną na piśmie, mogą one wytaczać powództwa, wnosić odwołania od decyzji organów rentowych, a także przystąpić do toczącego się postępowania.

W doktrynie przyjmuje się, iż organizacje pozarządowe mogą również wszczynać na rzecz obywateli postępowanie egzekucyjne lub wstąpić do niego i to niezależnie od tego czy uczestniczyły w postępowaniu rozpoznawczym. Należy zwrócić uwagę, że bez względu na powyższe, w zgodzie z treścią art. 63 kpc organizacje pozarządowe, które nie brały udziału w sprawie mogą zawsze przedstawić sądowi istotny dla sprawy pogląd wyrażony w uchwale lub w oświadczeniu ich należycie umocowanych organów. Warto jednak pamiętać, że sąd nie ma obowiązku zapoznać się z treścią.

Patryk Hatak