Zawarcie małżeństwa

Małżeństwo jest instytucją społeczną, wiążącą wstępujące w nie osoby emocjonalnie, ekonomicznie i prawnie. W kulturze europejskiej, także i w polskiej, jest instytucją prawną, a wielu religiach stanowi instytucję sakramentalną. W naszym kraju przepisy prawne dotyczące małżeństwa reguluje Ustawa z dnia 5 marca 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy. W niniejszym artykule postaram się przybliżyć podstawowe regulacje dotyczące małżeństwa, wraz z przesłankami i przeszkodami jego zawarcia, a w następnych kolejno prawa i obowiązki małżonków, ustrój majątkowy, ustanie małżeństwa, separację, pochodzenie dziecka, stosunki między rodzicami a dziećmi, przysposobienie oraz obowiązki alimentacyjne.

                Przesłanki zawarcia małżeństwa znajdziemy w art. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. I tak, są nimi:

1. różnica płci nupturientów (osób mających wstąpić w związek małżeński) – jest to przesłanka nie tylko ważności, ale i istnienia małżeństwa
2. jednoczesna obecność – wyjątkiem jest tutaj przepis art. 6 KRO przewidujący możliwość zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika przy spełnieniu następujących przesłanek: zezwolenie sądu, pełnomocnictwo w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, wskazujące imiennie osobę z którą związek małżeński ma zostać zawarty
3. zgodne oświadczenie woli nupturientów o wstąpieniu w związek małżeński – jest to oświadczenie woli w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego, jednak w doktrynie sporny jest pogląd, czy jest to umowa
4. odebranie wyżej wymienionego oświadczenia woli przez kompetentną osobę, którą może być:

1. kierownik Urzędu Stanu Cywilnego (w gminach, w których go nie ma, funkcję tę pełni wójt lub burmistrz), zastępca kierownika Urzędu Stanu Cywilnego, oraz tylko dla obywateli polskich – konsul lub osoba pełniąca funkcję konsula
2. duchowny kościoła rzymsko-katolickiego lub innego kościoła, tylko w przypadku kiedy ustawa taką możliwość przewiduje. Warto zauważyć, iż o tym, kto jest duchownym decyduje już prawo wewnętrzne danego kościoła   

W przypadku zawierania małżeństwa wyznaniowego, dodatkowo muszą zostać spełnione następujące przesłanki:

1. nupturienci muszą złożyć oświadczenie o zawarciu małżeństwa w formie wyznaniowej. Warto wiedzieć, iż ważność małżeństwa wyznaniowego nie ma żadnego wpływu na ważność małżeństwa cywilnego.
2. sporządzenie mającego charakter konstytutywny aktu małżeństwa na podstawie dokumentów przygotowanych przez duchownego i przekazanych kierownikowi Urzędu Stanu Cywilnego w zawitym, 5-dniowym terminie od złożenia oświadczenia przed duchownym.

Należy zauważyć, iż oprócz przesłanek, istnieją również przeszkody zawarcia związku małżeńskiego. Celem łatwiejszego i czytelniejszego ich zrozumienia, przedstawiam je w tabeli poniżej.

Omawiając przepisy dotyczące zawarcia małżeństwa, nie można zapominać o art. 15¹ KRO, stanowiącym o wadach oświadczenia woli przy zawarciu małżeństwa. Są więc nimi brak świadomości wyrażenia woli, błąd co do tożsamości drugiej strony oraz realna i bezprawna groźba, przy czym nie ma znaczenia kogo dotyczy – dotyczyć musi jednak niebezpieczeństwa osobistego. Przesłanki powyższe nie powodują bezwzględnej nieważności małżeństwa, a jedynie „zaczepialność”. Konieczne jest więc, aby ten, kto zawarł małżeństwo pod wpływem wady oświadczenia woli wytoczył powództwo o jego unieważnienie przed upływem 6 miesięcy od ustania wady lub 3 lat od zawarcia małżeństwa. Pamiętać przy tym należy, iż upływ jednego z powyższych terminów powoduje wygaśnięcie uprawnienia.

Jak już pisano wyżej, istnieje możliwość zawarcia związku małżeńskiego przez pełnomocnika. Kodeks rodzinny i opiekuńczy w swoim art. 16 przewiduje prawo żądania unieważnienia takiego małżeństwa przez mocodawcę, jeżeli pełnomocnictwo był nieważne, to znaczy sporządzone w złej formie albo nie została wymieniona osoba z którą pełnomocnik miał zawrzeć związek małżeński, pełnomocnictwo zostało skutecznie odwołane lub nie było zezwolenia sądu na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika. Okolicznością konwalidującą, uniemożliwiającą skorzystanie z powyższych uprawnień jest podjęcie przez małżonków wspólnego pożycia.

Wyrok unieważniający małżeństwo ma analogiczną treść jak wyrok rozwodowy, z tym, że zamiast orzeczenia czy i który z małżonków ponosi winę w rozkładzie pożycia, sąd orzeka czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Zgodnie z art. 20 §2 KRO „za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia”. Unieważnienie małżeństwa w zakresie stosunków osobistych oraz kwestii związanych z nazwiskiem skutkuje ex tunc (od wtedy), natomiast w zakresie stosunków majątkowych oraz względem dzieci skutkuje tak samo jak rozwód, a więc ex nunc  (od teraz). Należy pamiętać, iż dzieci urodzone w takim małżeństwie, są objęte domniemaniem ojcostwa męża matki a dorobek małżonków należy do majątku wspólnego

Karol Obrębski