Pochodzenie dziecka

 Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zgodnie z zasadą mater semper certa est (matka jest zawsze pewna), nie zawiera przepisów dotyczących sądowego ustalenia lub zaprzeczenia macierzyństwa. Przyjmuje się jednak dopuszczalność powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa kobiety w sytuacjach przypadkowej zamiany dzieci w szpitalu lub celowego zgłoszenia innej kobiety jako matki dziecka. Wyrok takie automatycznie powoduje konieczność ustalenia ojcostwa.

W polskim systemie prawnym istnieje domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki - chodzi tutaj o dzieci urodzone w trakcie małżeństwa oraz przed upływem 300 dni od ustania małżeństwa. W przypadku zbiegu domniemań, przyjmuje się, że ojcem dziecka jest aktualny mąż matki, a w przypadku bigamii, że ojcem jest ostatni z mężów.

Komentowane domniemanie jest usuwalne, ale konieczne jest wytoczenie osobnego powództwa przez upoważnioną osobę przed upływem zawitego terminu i przy zachowaniu szczególnych reguł dowodowych:

1. legitymację czynną do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa posiada:

• mąż matki – w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o urodzeniu dziecka (wyjątek: art. 64 i 65)
• matka – w terminie 6 miesięcy od urodzenia dziecka
• prokurator – bezterminowo
• dziecko po dojściu do pełnoletniości – w terminie 3 lat

2. szczególne reguły dowodowe (nie ma swobodnej oceny dowodów):

• trzeba wykazać niepodobieństwo, że ojcem jest mąż matki. Służy do tego badanie DNA, grupowe badanie krwi (tylko, gdy wyłącza ojcostwo),  udowodnienie, że w okresie koncepcyjnym mąż nie miał  kontaktu z matką (okres koncepcyjny to okres pomiędzy 300 a 181 dniem przed urodzinami dziecka) oraz impotencja generalna.

                Artykuły 72-83 KRO stanowią o ustaleniu ojcostwa poprzez uznanie dziecka. Oświadczenie o uznaniu jest jednostronną czynnością prawną, którą ojciec musi dokonać osobiście. Jeżeli jednak ojciec ma ograniczoną zdolność prawną, to może uznać dziecko, ale za zgodą przedstawiciela.  Sąd Najwyższy uznał, iż błąd przy uznaniu dziecka musi dotyczyć nie faktu, że uznający jest ojcem dziecka, ale przesłanek jego rozumowania. Jeżeli więc mężczyzna przypadkowo dowiedział się, że nie jest ojcem, ale współżył z matką w ustawowym okresie koncepcyjnym, to nie może powoływać się na błąd. Może to jednak zrobić, na przykład w sytuacji gdy kobieta podała mężczyźnie nieprawdziwą datę urodzenia dziecka.

Do uznania dziecka potrzebna jest też:

1. w przypadku dziecka poczętego – zgoda matki, będąca wymogiem bezwzględnym
2. w przypadku dziecka małoletniego – zgoda matki lub w pewnych przypadkach zgoda przedstawiciela ustawowego dziecka (np. do uznania dziecka kobiety, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych nie potrzebna jest zgoda tej kobiety, ponieważ nie przysługuje jej władza rodzicielska, ani zgoda jej przedstawiciela ustawowego – potrzebna jest zgoda przedstawiciela dziecka)
3. w przypadku dziecka pełnoletniego – bezwzględnie zgoda tego dziecka oraz matki, wyrażona na piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym, w terminie – przed, równocześnie lub 3 miesiące po uznanie. Uznanie dziecka bez wymaganej zgody jest więc przez 3 miesiące bezskuteczne, a po upływie tego terminu staje się nieważne.

Uznanie dziecka jest oświadczeniem wiedzy, ale także oświadczeniem woli, więc nawet jeżeli ktoś świadomie uznał cudze dziecko, to jest czynność skuteczna, choć można ją podważyć na podstawie przepisów o wadach oświadczenia woli lub w trybie art. 81 KRO. Jedynie w wypadku, gdy osoba zaufania publicznego przyjmując takie oświadczenie widziała, że uznający nie jest ojcem dziecka, to powinna odmówić jego przyjęcia.

Powyższe oznacza więc, że można powoływać się na:

• brak świadomości lub swobody
• błąd – istotny i co do treści
• groźbę,

w powództwie wytoczonym przed upływem roku od uznania.

                Zgodnie z treścią art. 81 KRO, dziecko może żądać unieważnienia uznania, jeżeli zostało uznane przed osiągnięciem pełnoletniości, powołując się na okoliczność, że uznający nie jest ojcem, przy czym, powództwo takie, może wytoczyć w terminie 3 lat od uzyskania pełnoletniości.

                Sądowe ustalenie ojcostwa regulują przepisy art. 84 i 85 KRO. Legitymację czynną mają matka, domniemany ojciec (do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości) oraz samo dziecko. Legitymacja bierna przysługuje natomiast przeciwko osobom z art. 84 § 2 i 3 KRO:

§ 2. Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

§ 3. Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje - przeciwko dziecku.

W przypadku sądowego ustalenia ojcostwa istnieje domniemanie, że każdy kto współżył z matką podczas ustawowego okresu koncepcyjnego jest ojcem dziecka. Obalenie tego domniemania nie wymaga wykazania niepodobieństwa – obowiązuje swobodna ocena dowodów.  Pozwany mężczyzna może bronić się argumentem, że kobieta współżyła z innym, tylko wtedy, gdy ojcostwo tego drugiego jest bardziej prawdopodobne.

                Warto zauważyć, iż w zasadzie nie jest dopuszczalne ustalenie pochodzenia dziecka przed jego urodzeniem lub po jego śmierci. Wyjątki:

1.  przed urodzeniem dziecka można je uznać
2.  po śmierci dziecka dopuszczalne jest:

• uznanie dziecka tylko w przypadku, gdy pozostawiło zstępnych
• sądowe ustalenie ojcostwa, ale tylko w przypadku, jeżeli z powództwem wystąpiło dziecko, które następnie zmarło, a ustalenia żądają jego zstępni.

Karol Obrębski