Prawo = wykładnia.

     Laik myśli, że prawo to nic innego jak suche teksty ustaw. Prawnik wie, że teksty aktów normatywnych to dopiero materiał bazowy, który podlega niekiedy bardzo skomplikowanej intelektualnej obróbce, którą nazywamy interpretacją (wykładnią).

   Jak trafnie spostrzegł profesor Maciej Zieliński, „w problematyce wykładni ześrodkowują się nieomal wszyst­kie problemy nauki prawa i praktyki prawniczej. Wszystko, co się w nauce i praktyce prawniczej czyni, albo wprost polega na wykładni, albo jej dotyczy, albo wykładnię rozwija, albo wykładnię przejawia, albo wykładnię uwzględnia, albo ją po prostu warunkuje. Cała działalność prawnicza z wykładni korzysta albo wykładnię kształtuje”. Profesor Eugeniusz Smoktunowicz napisał kiedyś, że „przepisy prawa są aktami woli, a wykładnia ma sprawić, by były także aktami rozumu”. Mówi się, że prawo żyje dzięki wykładni. Przywołuję przy okazji słynne rozróżnienie realistów amerykańskich na „prawo w księgach” (law in books) i „prawo w działaniu” (law in action). „Prawo w księgach” to nieme teksty ustaw, a „prawo w działaniu” to rezultaty czynności dokonywanych przez interpretatora – czyli to, co np. robi sędzia wydając wyrok, albo urzędnik wydając decyzję.  Prawidłowa wykładnia pozwala na prawidłowe wprowadzanie prawa w życie.

   Aktualnie w doktrynie i orzecznictwie przyjmowana jest powszechnie tzw. derywacyjna koncepcja wykładni. Zasadza się ona na wyraźnym rozróżnieniu przepisów i norm. Przepisy prawne to właśnie owe pasma zdań gramatycznych wpisane w Dzienniku Ustaw i innych oficjalnych publikatorach. Natomiast normy prawne – to nakazy i zakazy określonego zachowania, skierowane do adresatów tych norm (np. do obywateli). Zadaniem interpretatora jest odkodowanie, odtworzenie, zrekonstruowanie norm z tekstów prawnych – w drodze wykładni. Obrazowo ujmując, tekst prawny jest tylko pewną statyczną powłoką, pod którą piętrzą się normy prawne współtworzące system prawa.

   Zatem prawo to rozbudowany system norm (wzorców zachowań), które jednak nie są wyrażone wprost w tekstach ustaw, lecz muszą być dopiero z tych tekstów wyinterpretowane. Trzonem jakiejkolwiek prawniczej działalności jest więc zawsze interpretacja (wykładnia) tekstów prawnych. Ponieważ budulcem tekstów prawnych jest język, z natury rzeczy niedoskonały i obfitujący w słowa wieloznaczne, gros sporów prawych wynika właśnie z odmiennych interpretacji wyrażeń językowych.

    Wykładnia tekstów prawnych to główne narzędzie w warsztacie pracy prawnika, a jednocześnie to bardzo rozległy obszar wiedzy. Poprawna wykładnia wymaga znajomości nie tylko przepisów prawnych, ale i zasad logiki, doświadczenia życiowego, realiów gospodarczych, społecznych i politycznych, wiedzy w danej dziedzinie specjalistycznej (np. budownictwie, ubezpieczeniach, medycynie, farmaceutyce itd.) oraz zasad i reguł interpretacyjnych. Jedną z nich jest słynna clara non sunt interpretanda (jasne przepisy nie wymagają interpretacji), która została już zarzucona na rzecz zasady omnia sunt interpretanda(wszystkie przepisy podlegają wykładni – nawet te, które na pierwszy rzut oka wydają się jasne). Jest to słuszny kierunek w podejściu do wykładni, szczególnie na gruncie współczesnych polskich tekstów prawnych, w których – jak celnie to ujęła profesor Irena Lipowicz – „w ogóle trudno wskazać przypadki clara”.

   Aby jednoznacznie powiedzieć „Kowalskiemu”, co mu prawo w jego konkretnym przypadku nakazuje, trzeba niekiedy poddać analizie wiele przepisów rozproszonych po różnych aktach normatywnych (ustawach, rozporządzeniach, aktach prawa miejscowego, aktach prawa unijnego), następnie z tych przepisów zbudować normę prawną mającą zastosowanie do przypadku Kowalskiego. Nie jest to zadanie proste i banalne. Na swój sposób to sztuka.

   Jeśli uważasz, że w Twojej sprawie organ państwowy dokonał błędnej interpretacji przepisów prawnych – u Prawników PrawaDlaKażdego.pl możesz liczyć na pogłębioną, precyzyjną i prawidłową wykładnię.

Łukasz Pośpiech