Co oznacza sformułowanie, że „skazanie podlega zatarciu”?

Zaistniała sytuacja nawiązuje w sposób bezpośredni do instytucji zatarcia skazania, która w aktualnym stanie prawnym znajduje swoje unormowanie w rozdziale XII kodeksu karnego.

Zasadą prawa karnego i polityki kryminalnej jest, że wyroki za przestępstwa w sprawach karnych podlegają rejestracji w Krajowym Rejestrze Karnym i są one dostępne według ściśle określonej procedury. Funkcjonowanie w obrocie prawnym wpisu o karalności (po odbyciu przez skazanego kary) wiąże się z dodatkowymi konsekwencjami w postaci m.in. negatywnego odbioru sprawcy ze strony społeczeństwa. Najbardziej doniosłą dolegliwością jest to, żeprzy podejmowaniu pracy w ramach wielu różnych zawodów, jednym z podstawowych wymogów jest wylegitymowanie się zaświadczeniem o niekaralności z KRK. Do czasu zatarcia skazania, informacja o popełnionych czynach zabronionych będzie znajdowała się w rejestrze karnym, a w konsekwencji będzie również widniała w wydanym zaświadczeniu z rejestru karnego.

Celem wyeliminowania trwałego charakteru następstw skazania, ustawodawca przewidział instytucję zatarcia skazania. Instytucja ta sprowadza się do tego, że po upływie określonego w ustawie czasu,  skazanie uważa się za niebyłe. Oznacza to, że wpis o karalności podlega wykreśleniu z rejestru karnego i od tej chwili, osoba będąca wcześniej karana ma tzw. „czystą kartotekę”. Zaświadczenie z Krajowego Rejestru Karnego dotyczące takiej osoby nie będzie zawierało żadnych informacji o jej przeszłości kryminalnej.

Na gruncie obowiązującego kodeksu karnego, zatarcie skazania może nastąpić z urzędu albo na wniosek i uzależnione jest od rodzaju orzeczonej wobec sprawcy kary.

I tak, w razie skazania na karę pozbawienia wolności z art. 32 pkt. 3 k.k. (od 1 miesiąca do 15 lat) lub karę 25 lat pobawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy samego prawa po upływie 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Sąd jednak jest uprawniony zarządzić wcześniejsze zatarcie skazania już po upływie 5 lat, gdy z wnioskiem takim wystąpi skazany. Aby jednak sąd mógł zastosować to rozwiązanie, skazany w okresie tych 5 lat swoim zachowaniem nie może naruszyć porządku prawnego, a orzeczona wobec niego kara pozbawienia wolności nie może przekraczać 3 lat.

W przypadku zaś kary dożywotniego pozbawienia wolności i przedterminowego wyjścia skazanego na wolność, zatarcie skazania może nastąpić jedynie z zachowaniem 10 letniego okresu.

Odnośnie kary grzywny lub kary ograniczenia wolności, zatarcie z mocy prawa następuje po upływie 5 lat od jej wykonania lub darowania albo od przedawnienia jej wykonania. W tym zakresie skazanemu również przysługuje prawo złożenia wniosku o wcześniejsze zatarcie, które może nastąpić z upływem 3 lat.

Z upływem roku od wydania prawomocnego wyroku, zatarcie skazania następuje w przypadku odstąpienia od wykonania kary (art. 107 k.k.).

Co do środków karnych, to uznanie skazania za niebyłe nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania. Wyjątek stanowi jednak środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 76 § 1 k.k.).

Z zatarciem skazania, możemy mieć do czynienia także wtedy, gdy wobec sprawcy został zastosowany środek probacyjny. W takich sytuacjach, skazanie jest uznawane za niebyłe z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby (art. 76 § 2 k.k.).

Aktualnie, kodeks karny przewiduje tylko jeden wyjątek od możliwości skorzystania z omawianej instytucji. Przepis art. 106a k.k. zastrzega bowiem, że zatarciu skazania nie podlega skazanie na karę bezwzględnego pozbawienia wolności jeśli została ona orzeczona za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, gdzie  pokrzywdzonym był małoletni poniżej lat 15.

W związku z powyższym, sytuacja opisana przez media a przywołana we wstępie, mimo powszechnej nieakceptacji społecznej jest zupełnie możliwa pod kątem prawnym. Bohaterka artykułu Mariusza Szczygła, jak wynika z przekazów medialnych, została bowiem skazana na 10 lat kary pozbawienia wolności, a po upływie 10 lat od czasu zakończenia odbywania kary, jej wyrok uległ zatarciu. Po upływie 20 lat od popełnienia przez nią czynu zabronionego, przysługuje wiec jej prawo posługiwania się zaświadczeniem o niekaralności, będące jednym z wymogów do podjęcia pracy w szkolnictwie.

Na marginesie wskazać należy, że wiceminister sprawiedliwości – Michał Królikowski wypowiadając się na łamach „Rzeczpospolitej” stwierdził, że raczej nie powinniśmy się spodziewać zaostrzenia przepisów dotyczących zatarcia skazania, a ewentualne zmiany mogą dotyczyć jedynie wydłużenia możliwości orzekania środków karnych z 15 do 25 lat w przypadku zakazu pracy z dziećmi.Z kolei kryminolog, Paweł Maciuda dodaje, że „Każdy powinien dostać szansę na nowe życie. Nie można ludzi pozbawiać drugiej szansy, wielu z niej korzysta. Jedno wydarzenie nie może zmieniać całej polityki karnej”.

Bez wątpienia zmiany legislacyjne dotyczące omawianego zagadnienia będą budziły dużo kontrowersji bez względu na to w którym kierunku ostatecznie pójdą. Ważne jest jednak to, aby nie były one wprowadzane w tempie ekspresowym pod wpływem wzmożonego zainteresowania tą tematyką. 

Damian Opalski