Komornik - co może, a czego nie może zająć?

Komornik jest funkcjonariuszem publicznym, działającym przy sądzie rejonowym. Do jego podstawowych zadań należy:

1. wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz zabezpieczenie roszczeń;
2. wykonywanie innych tytułów wykonawczych i egzekucyjnych, (jeżeli podlegają wykonaniu bez klauzuli) wydanych na podstawie odrębnych przepisów;
3. sporządzanie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem postepowania sądowego lub przed wydaniem orzeczenia;
4. doręczanie zawiadomień sądowych, obwieszczeń, protestów i zażaleń za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty;
5. sprawowanie nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami (na wniosek organizatora licytacji);
6. weryfikowanie istnienia i treści tytułów wykonawczych wydanych w postepowaniach elektronicznych;
7. poszukiwanie majątku dłużnika na zlecenie wierzyciela;
8. zabezpieczanie spadku i sporządzanie inwentarza po spadkodawcy.

Nie bez znaczenia na pierwszych dwóch pozycjach wymienione zostały czynności, które zbiorczo możemy określić jako egzekucja komornicza. To podstawowe zadania tego organu i najczęściej w takich okolicznościach przeciętna osoba spotyka się z komornikiem.

Komornik zobowiązany jest postępować zgodnie z przepisami prawa, złożonym ślubowaniem i zasadami etyki zawodowej. Ale jakie właściwie są jego konkretne prawa i obowiązki?

Podstawą wszystkich działań egzekucyjnych musi być prawomocny wyrok lub nakaz zapłaty opatrzony klauzula wykonalności. Wtedy dopiero może ruszyć cała procedura przymusowego ściągania należności.

Przy wykonywaniu swoich czynności komornik obowiązany jest posiadać wydany przez Krajową Radę Komorniczą identyfikator. Na identyfikatorze powinno znajdować się jego zdjęcie, imię, nazwisko, określenie pełnionej funkcji i oznaczenie sądu przy którym działa. Ma to na celu właściwą identyfikację osoby dokonującej czynności i zapobieganie ewentualnym naruszeniom.

Posiadając tytuł wykonawczy komornik ma prawo wejść do mieszkania, a egzekwowany dłużnik musi go wpuścić. Gdy tego nie uczyni, komornik może zdecydować o przymusowym otwarciu i przeszukaniu mieszkania. W tym celu prosi o pomoc policję i w jej asyście dokonuje siłowego wejścia do mieszkania lub na teren nieruchomości. Często powiązane jest to z wyważeniem drzwi, staranowaniem bramy czy przymusowym usunięciem znajdujących się tam osób. Najczęściej egzekucja prowadzona jest z rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę, emerytury, renty, ruchomości (samochody, sprzęt RTV i AGD, biżuteria itd.), nieruchomości (domy, mieszkania, działki). Zajęte przez komornika przedmioty sprzedawane są w drodze licytacji publicznej, a uzyskane w ten sposób środki przeznaczane na zaspokojenie roszczeń wierzyciela i spłatę kosztów prowadzenia egzekucji.

Egzekucji podlegają wszystkie rzeczy znajdujące się we władaniu dłużnika. Władanie nie musi jednak oznaczać, że dłużnik jest ich właścicielem. Komornik ma prawo zająć taką rzecz, ale na żądanie egzekwowanego powinien uczynić odpowiednią wzmiankę w protokole zajęcia. Swoich racji można też dochodzić w sądzie w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego, wytaczanego przeciwko wierzycielowi, jeżeli egzekucja narusza nasze prawa lub prawa osoby trzeciej. Komornik nie ma prawa zająć rzeczy dłużnika oddanych innym osobom we władanie, chyba że osoby te przyznają, że dany przedmiot należy do dłużnika i zgodzą się na zajęcie (np. samochód pożyczony koledze).

Przepisy prawa określają też katalog rzeczy, które nigdy nie podlegają zajęciu komorniczemu, a gdyby taka sytuacja jednak wystąpiła, przysługuje skarga na czynności komornicze. Lista takich przedmiotów jest dosyć długa, ale warto o niej pamiętać. Należą tu:

1. przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna, ubranie codzienne, niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
2. zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;
3. jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;
4. narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem pojazdów mechanicznych;
5. u dłużnika pobierającego periodyczną stałą pracę – pieniądze w kwocie, która odpowiada nie podlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nie otrzymującego stałej pracy – pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie;
6. przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową;
7. produkty lecznicze niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego przez okres trzech miesięcy oraz wyroby medyczne.

Nie podlegają również egzekucji sumy i świadczenia w naturze na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych, sumy przeznaczane przez Skarb Państwa na specjalne cele (np. stypendia), prawa niezbywalne (np. dożywocie), a w pewnych częściach świadczenia z ubezpieczeń osobowych i odszkodowań i pomocy społecznej. Ponadto nie można zająć świadczeń alimentacyjnych, rodzinnych, pielęgnacyjnych, porodowych i przeznaczonych dla sierot zupełnych.

Z wynagrodzenia za prace komornik może zająć 3/5 wynagrodzenia na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, przy czym nie ma znaczenia wysokość wynagrodzenia. W przypadku egzekucji świadczeń innych niż alimentacyjne potrącenia mogą sięgnąć maksymalnie ½ wielkości wynagrodzenia, z tym zastrzeżeniem jednak, że egzekucji nie podlega wynagrodzenie w najniższej ustawowej wysokości po odliczeniu składek na ubezpieczenie społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy. Jeżeli pracownik zatrudniony jest na część etatu kwota wolna od potrąceń ulega zmniejszeniu proporcjonalnemu.

Jeżeli przedmiotem "zainteresowania" komornika jest emerytura lub renta, a egzekwowane są alimenty, zająć można 2/3 dochodu; w innych przypadkach tylko ¼. Renty i emerytury podlegają egzekucji już po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne i zaliczki na podatek. Są wolne od zajęcia w części odpowiadającej 50 % kwoty najniższej emerytury lub renty.

Komornik wykonuje swoje czynności w dni robocze i soboty w godzinach od 7.00 do 21.00. Na wykonanie czynności w dni wolne od pracy oraz w porze nocnej musi on uzyskać zgodę prezesa sadu rejonowego, przy którym działa. Czynności komornika rozpoczęte przed 21.00 mogą być kontynuowane, jeżeli ich przerwanie mogłoby znacznie utrudnić egzekucję. Oceny takiej dokonuje autonomicznie komornik.     

Paweł Chrząszcz