Kiedy sąd ograniczy władzę rodzicielską?

Zgodnie z art. 96 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.) rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Władza rodzicielska to zatem cały zbiór uprawnień i obowiązków, jakie realizują rodzice względem dziecka. Władza ta manifestowana jest również na zewnątrz, gdyż rodzice reprezentują dziecko i stoją na straży jego interesów. Szereg przepisów k.r.o. reguluje zakres władzy rodzicielskiej. Władza rodzicielska może podlegać ograniczeniu. Ograniczenia te powinny oczywiście zmierzać do ochrony dziecka a w pewnych przypadkach zmierzać do ochrony rodziny.

Władza rodzicielska zostanie zawieszona, jeżeli pojawi się przeszkoda, która będzie wyłączać możliwość wykonywania władzy rodzicielskiej. Jednocześnie musi to być w ocenie sądu przeszkoda przemijająca, czasowa. Nie każda jednak czasowa przeszkoda w sprawowaniu władzy rodzicielskiej uzasadnia ograniczenie tej władzy. Interesy dziecka nie są bowiem zagrożone, np. wtedy gdy rodzic wyjeżdża za granicę, a opiekę nad dzieckiem sprawuje członek rodziny. Przeszkody te nie mogą mieć również trwałego charakteru, gdyż znalazłby wówczas zastosowaniem art. 111 § 1 k.r.o. Przepis ten przewiduje możliwość wydania orzeczenia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Jak wskazuje H. Ciepła „ocena, czy przeszkoda ma charakter przemijający, zależy od przewidywanego czasu jej trwania, który nie może być zbyt odległy. Jeżeli przeszkoda ma trwać wiele lat, np. skazanie na wieloletnią karę pozbawienia wolności, należy uznać, że ma ona trwały charakter. W literaturze prawniczej słusznie przyjmuje się, że przeszkoda przemijająca - to taka, po której ustaniu jedno z rodziców wraca do niezmienionych stosunków w rodzinie. Jeśli natomiast stosunki te, w czasie przewidywanego powrotu po ustaniu przeszkody, ulegną zasadniczej zmianie, np. dlatego, że dzieci małe staną się dorosłe, przeszkodę należy uznać za trwałą” (lex polonica komentarz elektroniczny do art. 110 k.r.o.)

W praktyce, do najczęstszych sytuacji w których zawiesza się wykonywanie władzy rodzicielskiej należą:

-długotrwały wyjazd rodzica za granicę,

-choroba uniemożliwiająca sprawowanie władzy rodzicielskiej;

-krótkotrwały pobyt w zakładzie karnym.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej może dotyczyć jednego lub obojga rodziców. W przypadku zawieszenia władzy rodzicielskiej władza ta dalej istnieje, jednakże ograniczenie powoduje, że rodzic jest wyłączony z jej sprawowania. Jeżeli obojgu rodzicom zawieszono władzę rodzicielską, sąd ustanowi dla dziecka opiekuna.

Sąd opiekuńczy ma kierować się dobrem dziecka, dlatego powinien bardzo dokładnie zbadać wszystkie okoliczności, które mają przemawiać za ograniczeniem władzy rodzicielskiej. Jednocześnie jak stanowi przepis, sąd może (a zatem nie musi) ograniczyć władzę rodzicielską.

Procedurę zmierzającą do zawieszenia władzy rodzicielskiej reguluje Ustawa kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.). Wniosek o zawieszenie władzy rodzicielskiej należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Do wniosku należy dołączyć skrócony odpis aktu urodzenia dziecka, załączniki, odpis wniosków i załączników. Wniosek taki może złożyć każdy z rodziców, który jest wówczas wnioskodawcą. Sąd rozpoznaje sprawę o zawieszenie władzy rodzicielskiej w postępowaniu nieprocesowym. Zgodnie z art. 579 k.p.c. postanowienie o zawieszeniu władzy rodzicielskiej może być wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy. W postępowaniu biorą udział: rodzic dziecka, którego władza ma zostać ograniczona oraz małoletni. Jeżeli dziecko ukończyło lat 13 i nie zostało ubezwłasnowolnione może dokonywać czynności procesowych. W pozostałych przypadkach czynności procesowe dokonuje przedstawiciel ustawowy lub kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.   

Zgodnie z art. 111 § 2 k.r.o. w razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić. Ustanie przyczyn nie powoduje zatem, że władza rodzicielska automatycznie jest przywracana. Konieczne będzie orzeczenie sądu, w którym uchyli on zawieszenie władzy rodzicielskiej. Ponownie sąd będzie musiał dokładnie przyjrzeć się sytuacji danej rodziny, oraz stwierdzić, czy przeszkoda w sprawowaniu władzy rodzicielskiej ustała. Może jednak być tak, że ustała przyczyna która zadecydowała o ograniczeniu władzy rodzicielskiej, ale w ocenie sądu są inne przeszkody, które dalej uniemożliwiają sprawowanie władzy rodzicielskiej. Sam wniosek o przywrócenie władzy rodzicielskiej z powodu ustania przyczyny jej zawieszenia nie musi spowodować jej przywrócenia. Należy uprawdopodobnić, że nie ma już przeszkód aby władza rodzicielska podlegała ograniczeniu.

Maksymilian Szeląg-Dylewski