Areszt w zastępstwie grzywny zgodny z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny orzekł w wyroku z dnia 7 października 2014 r., że art. 25 § 2 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2013 r. poz. 482, ze zm. dalej jako „k.w.”), pozwalający na orzekanie obligatoryjnej kary aresztu w miejsce zasądzonej grzywny jest zgodny z Konstytucją. Skargę w tym przedmiocie złożył Prokurator Generalny zarzucając, że obowiązkowa zamiana grzywny na zastępczą karę aresztu nie pozwala sądowi na orzeczenie sprawiedliwej kary zastępczej, odpowiadającej charakterowi i okolicznościom czynu, jak również właściwościom osobistym sprawcy. Przepis ten miał być sprzeczny m.in. z gwarancją prawa do sądu, niezależności sadów i trybunałów oraz zasadą podziału władz.

Trybunał wskazał, że zasądzenie aresztu w zastępstwie grzywny jest możliwe dopiero po spełnieniu szeregu przesłanek, których zaistnienie stwierdza sąd wydający postanowienie w tym przedmiocie. Art. 25 k.w. in principio stanowi, że pierwszą alternatywą dla zasądzonej kary grzywny są prace społeczne. Skazany zostanie zobowiązany do wykonywania owych prac dopiero w przypadku, jeżeli egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub gdy z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna. Jeżeli skazany nie zgadza się na wykonywanie orzeczonych prac społecznych lub uchyla się od wykonywania tego obowiązku, zasądzana jest kara aresztu. To samo dzieje się w sytuacji, w której zamiana grzywny na pracę społeczną jest niemożliwa albo niecelowa. Zastępcza kara nie może przekraczać 30 dni aresztu a zarządzając ją sąd przyjmuje, że jeden dzień zastępczej kary aresztu jest równoważny grzywnie od 20 do 150 złotych.

Nie w każdym przypadku brak zastosowania się skazanego do kary grzywny musi skutkować zamianą jej na prace społeczne lub areszt. Przepisy prawa przyznają sądom kompetencje do rozłożenia kary grzywny na raty, które będą umożliwiały jej opłacenie a w nadzwyczajnych przypadkach można grzywnę umorzyć w części lub nawet całości. Na wniosek skazanego możliwe jest również odroczenie wykonania kary grzywny. Decydujące znaczenie ma tu pogorszenie się stanu majątkowego skazanego, które nastąpiło bez jego winy.

Trybunał podkreślił, że zarządzenie kary aresztu jest ostatecznością. Powinno do tego dojść tylko w przypadkach, w których to z przyczyn leżących po stronie ukaranego nie doszło do wykonania kary. Taka sytuacja zaistnieje, gdy mimo możliwości zapłacenia grzywny, choćby w ratach, nie uczynił on tego, a przy tym ukarany nie dysponuje mieniem, które można byłoby poddać egzekucji w celu ściągnięcia kary. Warto mieć na uwadze, że postanowienie w przedmiocie orzeczenia kary zastępczej nie jest ostateczne. Zgodnie z art. 25 §4 k.w. ukaranemu służy na nie zażalenie, co pozwala na instancyjną kontrolę zarządzenia. Sąd rozpoznając zażalenie bierze pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy  i dokonuje stosownych ustaleń, aby ponownie ocenić czy możliwe jest zarządzenie kary aresztu.

Patryk Hatak

Źródło: Wyrok TK z dnia 7 października 2014 roku, sygn. akt K 9/13