Nowy system podejmowania decyzji w UE

Od 1 listopada 2014 r. zaczął obowiązywać nowy system podejmowania decyzji w Radzie Unii Europejskiej w związku z wejściem z życie stosownych zapisów tzw. traktatu lizbońskiego. Traktat ten, aby zwiększyć skuteczność procesu decyzyjnego w ramach UE wprowadza nową definicję większości kwalifikowanej. Nowe przepisy są jednak niezbyt korzystne dla Polski, ponieważ osłabiają siłę naszego głosu i z pewnością utrudnią blokowanie tych rozwiązań, które nie są zgodne z naszymi interesami.    

Rada Unii Europejskiej pełni, wspólnie z Parlamentem Europejskim, funkcję ustawodawczą i budżetową oraz kształtuje i koordynuje polityki prowadzone w UE. W jej ramach spotykają się ministrowie ze wszystkich państw UE i reprezentują tam interesy swoich państw, zgodnie z otrzymanymi od nich instrukcjami. Poprzednio obowiązujące traktaty z Amsterdamu i Nicei przewidywały dla podejmowania decyzji w Radzie UE system tzw. ważenia głosów. Polegał on na tym, że każde państwo członkowskie dysponowało określoną liczbą głosów, zależną od liczby mieszkańców danego kraju. Dla przykładu takie kraje jak Niemcy, Francja, Wielka Brytania czy Włochy miały ich po 29. Następne w kolejności Polska i Hiszpania po 27, a Węgry, Czechy, Grecja i Portugalia po 12, itd. Dysponowaliśmy więc stosunkowo mocnym stanowiskiem w porównaniu do największych krajów UE. W tym systemie, aby uzyskać większość kwalifikowaną, konieczną dla przyjęcia danej decyzji wymagane było poparcie większości państw członkowskich, jeżeli projekt aktu prawnego pochodził od Komisji Europejskiej lub 2/3 liczby państw, jeżeli projektodawcą było jedno z państw członkowskich. Takie ważenie głosów faworyzowało mniejsze państwa kosztem dużych i często było głównym powodem przedłużających się negocjacji, ponieważ veto ze strony  kilku średnich lub małych państw mogło bez trudu zablokować podjęcie decyzji.

Traktat lizboński w miejsce ważenia głosów wprowadza system podwójnej większości. Dla przeforsowania danego rozstrzygnięcia niezbędne będzie osiągniecie większości kwalifikowanej 55% państw członkowskich, reprezentujących co najmniej 65% ludności UE. W tym systemie każde państwo ma jeden głos i określoną liczbę mieszkańców, co decyduje o jego sile. W traktacie przewidziano też możliwość utworzenia mniejszości blokującej z minimum 4 państw członkowskich reprezentujących ponad 35% ludności UE.

Na otarcie łez po utracie bardzo silnej pozycji w Radzie UE pozostawiono nam i nie tylko nam dwa rozwiązania awaryjne. Do 31 marca 2017 r. każde państwo członkowskie będzie mogło złożyć wniosek, aby decyzja została podjęta na zasadach obowiązujących przed 1 listopada 2014 r., tj. kwalifikowaną większością określoną w traktacie nicejskim. Drugą możliwością będzie wniosek o zastosowanie „kompromisu z Joaniny”. Zapisano go w deklaracji nr 7 do traktatu lizbońskiego. Pozwala on grupie państw wyrazić sprzeciw wobec treści danego aktu prawnego, nawet wtedy, gdy grupa ta nie jest wystarczająco liczna do stworzenia mniejszości blokującej. Procedura wymaga, aby taka grupa powiadomiła o swoim sprzeciwie Radę, a ta zobowiązana jest dołożyć wszelkich starań w celu znalezienia zadowalającego rozwiązania, uwzględniającego interesy większości państw członkowskich w kluczowych dla całej Unii kwestiach.

Tylko dla porządku terminologicznego przypominam, że Rady Unii Europejskiej nie należy mylić z Radą Europejską, która jest inną instytucją UE, w ramach której przywódcy poszczególnych krajów Unii spotykają się z reguły 4 razy do roku, aby omówić priorytety polityki UE (jej przewodniczącym od 1 grudnia 2014 r. będzie Donald Tusk), a tym bardziej z Radą Europy, która jest międzynarodowa organizacją międzyrządową wspierającą współpracę w Europie.

Paweł Chrząszcz