Szykują się zmiany w przepisach dotyczących klauzul niedozwolonych.

Resort Sprawiedliwości przygotował projekt założeń do ustawy mającej znowelizować dotychczasowe postępowanie odrębne w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ujęte w Kodeksie postępowania cywilnego, a także doprowadzić do uporządkowania rejestru klauzul niedozwolonych oraz zwiększenia efektywności kontroli ich stosowania przez przedsiębiorców.

Ideą jaka przyświeca projektowi opublikowanemu przez Rządowe Centrum Legislacji jest szybsze eliminowanie sprzecznych z prawem postanowień umów z obrotu konsumenckiego, ale także ograniczenie ilości spraw, które wnoszone są do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Obecnie w skutek działań, ukierunkowanych na „zarobkowe” składanie pozwów w sprawach o uznanie danego wzorca umowy za niedozwolony i wyspecjalizowanych w tym względzie, organizacji para-konsumenckich i niektórych prawników, SOKiK został zasypany kilkudziesięcioma tysiącami pozwów, co spowodowało, że rozpoznanie tego typu sprawy w szybkim terminie zostało uniemożliwione.

Zmiany mają ukrócić ten proceder, a jednocześnie ułatwić przedsiębiorcom orientację w zawiłościach postępowania. Obecnie rejestr klauzul nie sprzyja im bowiem w łatwym przekonaniu się jaka klauzula w istocie jest, a jaka nie jest niedozwolona i dlaczego. Mało precyzyjne jest także jaki skutek wywiera wydane przez SOKiK orzeczenie.

Wśród najistotniejszych zmian wskazać należy na ograniczenie kręgu podmiotów legitymowanych do złożenia wniosku o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Takim uprawnieniem będą dysponować: Prezes UOKiK, Komisja Nadzoru Finansowego, Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego, Rzecznik Praw Pacjenta, Rzecznik Ubezpieczonych, powiatowi (miejscy) rzecznicy konsumentów oraz kwalifikowane organizacje konsumenckie, które będą musiały istnieć określony czas, legitymować się określoną ilością członków oraz być wpisane do specjalnego rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Po wprowadzeniu w życie omawianych zmian, osoby fizyczne będą mogły wnieść jedynie pozew domagając się ustalenia postanowienia umowy za niewiążące na podstawie art. 189 k.p.c.

Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone rozpoznawane będą w postępowaniu nieprocesowym (co zwiększy uprawnienia sądu), a nie jak obecnie - w procesie, sąd z urzędu będzie sporządzał uzasadnienia postanowień, zaś same orzeczenia będą publikowane na stronach internetowych sądu. Orzeczenie SOKiK będzie miało skutek wiążący wobec wszystkich potencjalnych wnioskodawców oraz przedsiębiorcy, w stosunku do którego zapadło i to z chwilą uprawomocnienia orzeczenia, niezależnie od wpisu do rejestru klauzul niedozwolonych (wpis do rejestru będzie jedynie czynnością techniczną).

Sam rejestr klauzul niedozwolonych będzie można przeszukać wg określonych kryteriów, będzie umieszczany tam cały wzorzec umowny, którego postanowienie zostało uznane za niedozwolone oraz link do strony z uzasadnieniem sądu.

Większość projektowanych zmian została pozytywnie oceniona przez Konfederację Lewiatan, na aprobatę w szczególności zasługuje ich zdaniem sam kierunek proponowanych zmian, czyli próba wyeliminowania szkodliwych skutków i wątpliwości interpretacyjnych wynikających z obecnie obowiązujących przepisów.  Eksperci tej zrzeszającej przedsiębiorców organizacji zwracają uwagę, że nie masowość, ale skuteczność powództw wnoszonych do sądu leży w interesie konsumentów i m.in. dlatego organicznie kręgu podmiotów mogących pozywać w tego typu sprawach jest ich zdaniem dobrym rozwiązaniem. Pozytywnie ocenione zostało także wprowadzenie obowiązkowego sporządzania uzasadnień i umieszczenie w rejestrze linków do sądowych orzeczeń.

Bartosz Wyżykowski z Konfederacji Lewiatan zwraca jednak uwagę, że zmiana trybu procedowania z procesowego na nieprocesowy i przyznanie sądom prawa do orzekania ponad lub poza żądanie pozwu, może utrudnić przedsiębiorcom obronę swoich praw. Ekspert krytykuje także umożliwienie karania przedsiębiorców za stosowanie klauzul, które nie będą wpisane do rejestru. Będzie to jego zdaniem niebezpieczne poszerzać kompetencję Prezesa UOKiK o samodzielne uznanie czy postanowienia używane we wzorcach umów są niedozwolone, czy też nie, podczas, gdy tego typu sprawy mają ściśle cywilistyczny charakter i wymagają ważenia interesów konsumentów i przedsiębiorców, a zatem rozstrzygnięcie winno każdorazowo należeć do bezstronnego sądu.  

Chociaż projektodawcy zwracają uwagę na potrzebę wdrożenia szybkiej ścieżki legislacyjnej w tej sprawie, to na ostateczny kształt znowelizowanych przepisów i ich wejście w życie zarówno przedsiębiorcy, jaki i konsumenci będą musieli jednak z pewnością jeszcze długo poczekać.

Piotr Bryndal

http://legislacja.rcl.gov.pl
http://konfederacjalewiatan.pl