Służebność osobista.

Służebność, o jakiej będzie mowa w niniejszym artykule, jest kolejnym przykładem dla ograniczonego prawa rzeczowego (zob.: http://prawodlakazdego.pl/content/ograniczone-prawa-rzeczowe). Wykazuje ona wysokie podobieństwo ze służebnością gruntową, której została poświęcona osobna publikacja (zob. http://prawodlakazdego.pl/content/s%C5%82u%C5%BCebno%C5%9B%C4%87-gruntowa). Podobieństwo to, jest na tyle istotne, że ustawodawca odwołuje się do służebności gruntowej w definicji służebności osobistej, stanowiąc, że „nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej”.

Podstawową różnicą jest natomiast to, że nie występuje tu nieruchomość „władnąca”, tylko określona osoba fizyczna, uprawniona z tytułu służebności, co z kolei implikuje fakt, że nie występuje tu przejście uprawnień na każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej. Nie zmienia to jednak faktu, że obciążonym będzie dalej każdoczesny właściciel nieruchomości obciążonej. Istotą służebności osobistej nie jest także zwiększenie użyteczności jednej nieruchomości względem drugiej, a zaspokojenie osobistych potrzeb uprawnionego – a w sytuacji, gdy mamy do czynienia ze służebnością mieszkania, także potrzeb domowników osoby uprawnionej. Mający służebność mieszkania może bowiem przyjąć do mieszkania małżonka i małoletnie dzieci, a nawet i inne osoby, jeśli tylko są przez niego utrzymywane albo potrzebne mu przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Jeśli dzieci osiągną pełnoletność, mogą dalej pozostawać w mieszkaniu. Możliwe jest przy tym zastrzeżenie, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi. W zakresie służebności mieszkania, ustawodawca konstruuje odesłanie do przepisów o innym ograniczonym prawie rzeczowym, stanowiąc, że do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej, stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne.

Dla ustanowienia służebności osobistej stosujemy ogólne regulacje o ograniczonych prawach rzeczowych, zasadą jest więc znowu - umowa między uprawnionym a właścicielem nieruchomości obciążonej, z tym, że oświadczenie tego ostatniego musi być złożone w formie aktu notarialnego. Wyjątkowo, służebność może także zostać ustanowiona orzeczeniem sądu. Jednak zgodnie z postanowieniem Sadu Najwyższego z dnia 13 lutego 1974, sygn. akt: III CRN 385/73 - „zasadniczym sposobem powstania służebności osobistej jest umowa. Umowa może być zastąpiona orzeczeniem sądu tylko wtedy, gdy ten kto zobowiązał się do ustanowienia służebności uchyla się od zawarcia umowy albo gdy ustawa przewiduje ustanowienie służebności osobistej przez sąd. Poza tym ustanowienie służebności osobistej orzeczeniem sądu może nastąpić w postępowaniu działowym, w którym sąd dokonuje działu na podstawie zgodnego wniosku uczestników”.

W sytuacji braku innych punktów odniesienia, zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania powinien być oznaczony według osobistych potrzeb uprawnionego oraz z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych. Jeśli dojdzie do nadużycia ze strony uprawnionego, w szczególności jeśli dopuszcza się on rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę.

Jeśli chodzi o ograniczenia związane ze służebnością osobistą, trzeba pamiętać, iż prawa te są niezbywalne. W przeciwieństwie do użytkowania, nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania. Z kolei w przeciwieństwie do służebności gruntowej, służebność osobista nie może zostać nabyta poprzez zasiedzenie. W związku ze ściśle osobistym charakterem tego rodzaju ograniczonego prawa rzeczowego, wygasa ono  najpóźniej wraz ze śmiercią osoby uprawnionej.

Karolina Wąsikowska